Pilecki (Granowski) Jan h. Leliwa (ok. 1405–1476), kasztelan krakowski. Był synem Wincentego Granowskiego (zob.) i jego drugiej żony Elżbiety z Pilicy (zob.), od r. 1417 trzeciej żony króla Władysława Jagiełły. Matka w trosce o przyszłość syna i zapewnienie mu pozycji godnej królewskiego pasierba spowodowała (wykorzystując fakt przetrwania dawnych form ustrojowych na terenie Jarosławszczyzny), że Jagiełło postanowił w początkach 1420 r. przenieść prawo zwierzchnie nad lennikami jarosławskimi na osobę P-ego i nadać mu tytuł hrabiego. Wg Jana Długosza decyzję tę udaremnił kanclerz Wojciech Jastrzębiec, który odmówił przywieszenia pieczęci do sporządzonego przywileju, argumentując swój czyn troską o dobro państwa. Wydaje się jednak, że zaważył tu przede wszystkim ogólny sprzeciw opinii publicznej. Po śmierci Elżbiety Jagiełło otoczył jej dzieci troskliwą opieką. Dn. 16 VII 1420 w Wiślicy, za zgodą najwyższych dostojników małopolskich, poświadczył, że dobra łańcuckie i tyczyńskie dzierży jedynie dożywotnio na mocy cesji zmarłej i po jego śmierci przejdą one na własność jej dzieci (choć kupił je od babki P-ego Jadwigi, wdowy po Ottonie z Pilicy (zob.). W istocie już 21 VIII t. r. zwrócił te dobra Janowi, zwanemu do r. 1450 częściej Granowskim (po ojcu) niż Pileckim (po matce). Od r. 1424 uczestniczył on w zjazdach generalnych ziemi krakowskiej i sandomierskiej. W r. 1430 dawał królowi porękę za Jana Długosza z Niedzielska, a w r. n. poręczył Żegocie z Łękawy za Krzesława z Grzybowa. Co najmniej do r. 1450 P. rezydował głównie na zamku łańcuckim, w którym gościł wielokrotnie Władysława Jagiełłę, gdy ten udawał się na Ruś (w l. 1421, 1423, 1424, 1427, 1431, 1433, 1434).
Po śmierci Władysława Jagiełły P. związał się z powstającym stronnictwem politycznym królowej Zofii. Poparł elekcję małoletniego Władysława Jagiellończyka i podjął współpracę z opozycją w stosunku do polityki i dominacji bpa krakowskiego Zbigniewa Oleśnickiego i jego obozu. Chociaż nie piastował jeszcze żadnego urzędu, cieszył się popularnością wśród szlachty. Był gwarantem pokojowego traktatu brzeskiego z 31 XII 1435. W r. 1437, m. in. wraz z woj. krakowskim Janem z Czyżowa, był sędzią polubownym w sporze synów woj. sandomierskiego Spytka Jarosławskiego z synami woj. krakowskiego Jana Tarnowskiego o podział majątku, którego dział przeprowadził w r. n. (w dokumencie użył tytulatury «dominus in Lancut ect»). W listopadzie 1438 wziął udział w zjeździe szlachty ruskiej we Lwowie, który to zjazd przekazał zarząd skarbowością województwa ruskiego woj. lwowskiemu Piotrowi Odrowążowi; później zasiadał na rokach sądowych w Przemyślu. Udzielił pełnego poparcia ruchowi młodszoszlacheckiemu, czego wyrazem było podpisanie 2 V 1439 aktu konfederacji Spytka Melsztyńskiego (swego krewniaka po matce). Po klęsce pod Grotnikami i śmierci Melsztyńskiego P., wraz ze swoim teściem, kaszt. sądeckim Piotrem Kurowskim (zob.), wysunął się zdecydowanie na czoło byłych konfederatów. T. r. poręczał za dług królewski woj. lwowskiemu Piotrowi Odrowążowi. Dn. 19 I 1440 objął urząd starosty krakowskiego, jednakże ustąpił z niego po trzech miesiącach; dn. 11 IV urząd ten pełnił już Jan Czyżowski, kaszt. krakowski. W l. 1440–4 przebywał P. często w otoczeniu królowej Zofii, zasiadał na rokach sądowych w Sanoku, Przemyślu i Przeworsku. Na sierpniowym sejmie piotrkowskim w r. 1444 P-emu i bpowi włocławskiemu Władysławowi Oporowskiemu powierzono misję na Węgry celem odwołania stamtąd do kraju króla Władysława.
Po klęsce warneńskiej i potwierdzeniu wiadomości o śmierci króla P. i Piotr Kurowski, w ścisłej współpracy z królową Zofią, rozpoczęli intensywne zabiegi dyplomatyczne o powołanie na tron polski przebywającego na Litwie królewicza Kazimierza. Po wyborze 27 III 1446 na sejmie piotrkowskim na tron polski księcia mazowieckiego Bolesława P., w porozumieniu z królową Zofią, zwołał w początkach kwietnia zjazd stronnictwa opozycyjnego do swego miasteczka Bełżyce w ziemi lubelskiej; wysłano zeń na Litwę poselstwo na czele z kaszt. sądeckim Piotrem Kurowskim, który zdołał skłonić Kazimierza do zgody na objęcie tronu polskiego. P. wziął udział w zwołanym do Krakowa na 8 V t. r. zjeździe panów małopolskich, na którym Zbigniew Oleśnicki uzależnił zmianę uchwał sejmu piotrkowskiego (wybór Bolesława) od stanowiska Wielkopolan. Dn. 16 V P. świadkował na dokumencie najwyższych dostojników, akceptującym dokonaną przez Oleśnickiego zmianę koryta Wisły na niekorzyść tenutariuszy Uścia, a rychło udał się w poselstwie do Wielkopolan na zjazd kolski «w przekonaniu, że krajowi wielce przez to usłuży» (Długosz). Poselstwo P-ego odniosło pożądany dla stronnictwa opozycyjnego skutek, gdyż panowie wielkopolscy opowiedzieli się za wprowadzeniem na tron Kazimierza. Wyniki poselstwa P. zreferował na zwołanym na 15 VIII t. r. w Nowym Mieście Korczynie zjeździe Małopolan, który zatwierdził uchwały zapadłe w Kole, zwołał też na drugą połowę września zjazd w Parczewie, dokąd miał przybyć również Kazimierz. Ten jednak zatrzymał się w Brześciu Litewskim, gdzie oczekiwał polskiego poselstwa. Zjazd parczewski, po licznych deliberacjach, wysłał w końcu poselstwo, w którego skład wchodził także P. W listopadzie 1446 P. brał udział w obradach zjazdu stronnictwa królowej Zofii, zwołanego do Sanoka.
Dn. 25 VI 1447 P. uczestniczył w koronacji Kazimierza Jagiellończyka, a następnie towarzyszył królowi w pierwszej podróży do Wielkopolski oraz na sejm piotrkowski, zwołany na 24 VIII. W listopadzie i grudniu t. r. P. zasiadał na rokach sądowych sanockich. W r. 1448 wziął udział w zwołanym na czerwiec do Lublina wielkim sejmie polsko-litewskim, następnie jako jeden z posłów odbierał w imieniu króla hołd od hospodara mołdawskiego Piotra II. W listopadzie t. r. był P. na zwołanym przez królową Zofię zjeździe w Sanoku: należał do wystawców pisma skierowanego do rady miasta Bardiowa, a postulującego współdziałanie w poskromieniu starostów Makowicy i Brzozowicy, napadających na kupców i poddanych królewskich. W r. 1449 P. uczestniczył w uroczystościach związanych z uzyskaniem przez Oleśnickiego kapelusza kardynalskiego. W r. 1450 był rozjemcą w wieloletnim sporze Tarnowskich z kardynałem Oleśnickim o dziesięcinę z klucza tarnowskiego. Po dłuższych pertraktacjach wyjednał zgodę na przyjęcie zaległości wypłacanych drobną monetą, dając osobnym dokumentem poręczenie, że to nie stanie się precedensem na przyszłość. Na sejmie piotrkowskim świadkował na potwierdzeniu statutów solnych Kazimierza Wielkiego. W latach następnych, mimo iż nadal nie sprawował żadnego urzędu, często przebywał w otoczeniu króla, brał udział w sejmach, zjazdach generalnych krakowskich, sandomierskich i ruskich, zasiadał na rokach sądowych, a jeśli świadkował na dokumentach królewskich, to bezprecedensowo po kasztelanach, a przed innymi urzędnikami; częste były też wypadki, że wymieniano go przed kasztelanami, więc wśród najznaczniejszych senatorów. W r. 1451 na królewskim sądzie nadwornym P. pośredniczył w sporze o majątek po woj. sandomierskim Spytku Jarosławskim. W okresie wojny z zakonem krzyżackim dn. 14 IX 1455 w Toruniu dawał gwarancje na pobrane na potrzeby państwa kosztowności z kościołów poznańskich. Był na kwietniowym sejmie piotrkowskim w r. 1458 i świadkował (przed kasztelanami) na potwierdzeniu przywilejów z r. 1433 dla Kościoła polskiego.
Na wrześniowym sejmie piotrkowskim w r. 1459 P. dostał urząd wojewody krakowskiego. W l. 1461–2 był jednym z głównych mediatorów z ramienia króla w trudnym sporze między kaszt. krakowskim Janem Tęczyńskim a mieszczanami krakowskimi o wadium 80 000 grzywien, ustanowione krótko przed zabójstwem Andrzeja Tęczyńskiego. Dn. 18 IX 1461 w obozie pod Chojnicami pożyczył królowi 2 000 zł węgierskich na zaciężnych. W r. 1462, wg Długosza, P. doradzał królowi konfiskatę dziesięcin opornym kanonikom krakowskim i zastosowanie wobec nich represji w związku ze sporem o obsadzenie krakowskiej stolicy biskupiej. Na sierpniowym zjeździe nowokorczyńskim dokonał przeglądu dokumentów królewskich i wraz z innymi dostojnikami wystosował instrukcje do sądu ziemskiego krakowskiego w sprawie sądownictwa. Wziął udział w sejmie piotrkowskim, na którym pożyczył królowi 1 000 zł węgierskich, a w grudniu w obozie pod Gostyninem udzielił mu takiej samej pożyczki. W l. 1462–4 porządkował P. uposażenie urzędu wojewodzińskiego, egzekwując od klasztorów: jędrzejowskiego, imbramowickiego i szczyrzyckiego zaniechaną a przysługującą temu urzędowi daninę miodową. W r. 1463 był na sejmie piotrkowskim. Należał do gwarantów traktatu pokojowego z zakonem krzyżackim, przyjętego przez sejm piotrkowski w maju 1467. W r. n. na październikowym sejmie piotrkowskim świadkował na aktach przysądzających królowi ziemie: płocką, zawkrzańską, płońską, wiską i sochaczewską. Nie brał udziału w zjeździe nowokorczyńskim t. r.; z powodu choroby nie stawił się na sejmie piotrkowskim 1469 r. W r. 1470 na listopadowym sejmie piotrkowskim świadkował na królewskich poręczeniach przywilejów dla szlachty i dla Kościoła. W początkach 1471 r. podejmował króla na zamku w Łańcucie. T. r. stał się głównym finansistą królewskim. Pożyczył Kazimierzowi kilka wysokich sum (łącznie ponad 10 000 zł węgierskich i 250 grzywien), m. in. na wyprawę królewicza Kazimierza na Węgry, płacił kupcom krakowskim rachunki królewskie, poręczył wreszcie jego inne długi. Pożyczki król zabezpieczał mu głównie na tenutach żydaczowskiej, zamechskiej, krasnystawskiej i lubelskiej. W r. n. król dopisał mu 187 grzywien i 130 zł węgierskich na tenucie zamechskiej z tytułu zaległego uposażenia urzędu wojewodzińskiego. Dn. 2 IX 1472 dawał P. porękę patriarsze akwilejskiemu Markowi za Magdalenę, wdowę po Jerzym Morsztynie, w związku z posądzaniem jej o przejście na judaizm.
Na listopadowym sejmie w Piotrkowie P. uzyskał nominację na najwyższy w Królestwie urząd ziemski – kasztelanię krakowską. Dn. 20 I 1474 w Wiślicy P. poręczał Marcinowi Zborowskiemu za dług królewski w wysokości 3 200 zł węgierskich. W l. 1475–6 P. brał udział w sejmie i zjazdach generalnych ziem krakowskiej, sandomierskiej i ruskiej, świadkował na licznych dokumentach królewskich, służył królowi radą w sprawach często trudnych i drażliwych, wspomagał pożyczkami pustawy skarb królewski. Bez reszty był oddany dynastii. Choć należał do czołowych przedstawicieli opozycji, a później stronnictwa dworskiego Kazimierza Jagiellończyka, to jednak pozostawał w poprawnych stosunkach także ze Zbigniewem Oleśnickim, a Długosz wystrzegał się bezpośrednich ataków na P-ego.
Brat P-ego Otton zmarł przed r. 1420, toteż P., wraz z siostrami: Agnieszką (nieznana w literaturze), Elżbietą, żoną księcia opolskiego Bolesława V, i Ofką, żoną Jana ze Strahlenbergu (wymieniana jako rodzona siostra P-ego Jadwiga była córką Granowskiego z pierwszego małżeństwa), dziedziczył znaczny majątek po matce, mianowicie klucz pilecki i kilka pojedynczych wsi w ziemi krakowskiej. W r. 1420 dobra te wzrosły w dwójnasób po nadaniu pasierbom przez Jagiełłę wielkich dóbr łańcuckich i tyczyńskich w ziemi przemyskiej. W r. 1423 po podziale kosztowności po matce P-emu przypadło 595 i pół grzywien. W wyniku późniejszych działów, zamian i wykupów stał się P. wkrótce po r. 1450 wyłącznym właścicielem dóbr w ziemi przemyskiej (Łańcut, Kańczuga z 20 wsiami, Tyczyn z 18 wsiami) oraz klucza pileckiego (miasta Pilica i Mrzygłód z 15 wsiami i 3 kuźnicami) i części Branic w ziemi krakowskiej. Żona, Jadwiga Kurowska, wniosła mu 1 000 grzywien posagu. Majątek ten powiększył o część spadku uzyskanego w r. 1466 przez swoją żonę po śmierci jej ojca Piotra Kurowskiego (Kurów pod Bochnią, Krzczonów i Rzemienowice w pow. wiślickim). Sprawom gospodarczym P. poświęcał wiele uwagi. Powiększał też stale majątek ziemski. W r. 1445 kupił za 1 000 grzywien wieś Łopuszkę w ziemi przemyskiej. Przed r. 1446 nabył klucz bełżycki w ziemi lubelskiej z zamkiem i miastem. Miał pod Krakowem wielki młyn, zwany Granowski, i dwa domy w Krakowie: jeden przy ul. Św. Piotra, a drugi – zwany Ligięzin. Wielką troską otaczał miasta, uzyskując przywileje na targi roczne, m. in. dla Tyczyna (1447), Łańcuta (1448) i Kańczugi. W kluczu pileckim rozwijał górnictwo ołowiu i produkcję żelaza (należały do niego 3 kuźnice). Przeprowadzał różne operacje finansowe, korzystając często z kredytu bogatych mieszczan krakowskich i lwowskich (m. in. Wierzynków i Morsztynów). O sile finansowej P-ego i wielkości jego dochodów świadczy m. in. fakt, że w połowie XV w. był zadłużony na 6 269 grzywien przy 240 grzywnach wierzytelności, a także udzielone w r. 1471 królowi w różnych terminach wysokie pożyczki.
P. ustanowił kilka fundacji kościelnych. W r. 1426 potwierdził dokonaną przez matkę fundację ołtarza Św. Elżbiety i Gertrudy w kaplicy Najśw. Marii Panny w katedrze krakowskiej, uposażonego 12 grzywnami czynszu w Branicach. W r. 1432 P., wraz z siostrą Elżbietą, ufundował i uposażył prepozyturę w kościele parafialnym w Pilicy. W r. 1450 potwierdził szpitalowi Św. Jadwigi w Stradomiu nadany przez matkę czynsz z żupy bocheńskiej, zastrzegając sobie prawo patronatu nad szpitalem. Z kolei w r. 1454 ufundował w Tyczynie kolegium czterech mansjonarzy odprawiających nabożeństwo ku czci Najśw. Marii Panny. Po r. 1459 uposażył kościoły parafialne w Chmielniku i w Kosinie. W r. 1466 zbudował w Tyczynie murowany kościół parafialny. Gromadził na zamku pileckim (Smoleń) księgozbiór, który odziedziczył jego syn Jan. Sekretarzem P-ego był Jan Fabiani, zapewne Włoch z pochodzenia. P. zmarł w końcu 1476 r.
Z małżeństwa z Jadwigą z Kurowskich miał P. trzech synów: Stanisława, Jana, woj. sandomierskiego (zob.), i Otę (Ottona) (zm. 1504), podkomorzego lubelskiego, oraz trzy córki: Zofię, żonę woj. sandomierskiego Mikołaja Ostrowskiego (zob.), Katarzynę, żonę kaszt. sądeckiego Andrzeja Oleśnickiego (zob.), i Barbarę, żonę woj. ruskiego Stanisława Chodeckiego (zob.).
Najstarszy syn P-ego Stanisław (zm. 1493) był najpierw podkomorzym lubelskim, później przemyskim, a pod koniec życia zrezygnował z tego urzędu i nawet przeszedł na dożywocie do brata Oty. Ufundował on w r. 1492 klasztor Dominikanów w Łańcucie.
Słownik historyczno-geograficzny województwa lubelskiego w średniowieczu, (w druku); Dworzaczek; Paprocki; Niesiecki; Fedorowicz, Dostojnicy i urzędnicy; – Dworzaczek W., Leliwici Tarnowscy, W. 1971; Dzieje Olkusza i regionu olkuskiego, W.–Kr. 1978 I; Fastnacht A., Osadnictwo ziemi sanockiej w latach 1340–1650, Wr. 1962 s. 78, 88–90; Gawęda S., Możnowładztwo małopolskie w XIV w. i w pierwszej połowie XV wieku, Kr. 1966; Gąsiorowski A., Itinerarium króla Władysława Jagiełły 1386–1434, W. 1972; Kiryk F., Jakub z Dębna na tle wewnętrznej i zagranicznej polityki Kazimierza Jagiellończyka, Wr. 1967 s. 13–22; Kiryk F., Mateszew S., Zarys dziejów Tyczyna do roku 1772, w: 600 lat Tyczyna (1368–1968), Rzeszów 1973 s. 44, 52, 61, 66; Prochaska A., Konfederacja Spytka z Melsztyna, Lw. 1887; Rozbiór krytyczny Długosza, I–II; Ungeheuer M., Stosunki kredytowe w ziemi przemyskiej w połowie XV w., „Badania z Dziej. Społ. i Gosp.” T. 6: 1929 s. 116, 240–2; – Acta capitulorum Crac.; Akta grodz. i ziem., IV–VIII, XI, XIII, XVII; Akta odnoszące się do stosunków handlowych Polski z Węgrami, Wyd. S. Kutrzeba, Arch. Kom. Hist. AU, Kr. 1902 IX; Akta Unii; Arch. Sanguszków, II; Cod. epist. saec. XV, I–III; Cod. Pol., I–II; Cod. Regni Pol. et M. Duc. Lit., IV; Cod. Univ. Crac. II; Długosz, Historia, IV–V; tenże, Liber benef., I–III; Dokumenty sądu ziemskiego krakowskiego 1302–1453, Wyd. Z. Perzanowski, Wr. 1971; Iura Masoviae Terrestria, W. 1972 I 12 –5; Knigi pol’skoj koronnoj metriki XV st., W. 1914, Monumenta Iuris, II; Kod. m. Kr., I–III; Kod. mogilski; Kod. Mpol., IV; Kod. tyniecki; Liber cancellariae Stanislai Ciołek, Hrsg. v. J. Caro, Archiv f. Österreichische Geschichte, Wien 1871 XLV; Lubelska księga podkomorska piętnastego wieku, Wyd. L. Białkowski, L. 1934; Materiały archiwalne wyjęte głównie z Metryki Litewskiej od 1348 do 1607, Wyd. A. Prochaska, Lw. 1890; Materiały do historii miasta Biecza, Wyd. F. Bujak, Kr. 1914; Matricularum summ., I, IV; Mon. Pol. Hist. III 805; Script. Rer. Pol., IX 348; Starod. Prawa Pol. Pomn., II nr 2169, 2327, 2832, 3030, 3269, 3434, 3456, 3479, 3661, 3682, 3691, 3693, 3745, 3774, 3781, 4097 i s. 651, 662, 663, 714, 741, 756; Trzy zabytki do historii parlamentaryzmu w Polsce w XV wieku, Wyd. B. Ulanowski, Arch. Kom. Prawn. AU, Kr. 1895 I 145–67; Vol. leg., I 58, 77, 89; Zapiski sądowe województwa sandomierskiego z l. 1395–1444, Wyd. F. Piekosiński, Arch. Kom. Prawn. AU, Kr. 1907 VIII; Zbiór dok. diec. i katedry krak., II nr 270, 309, 546; Zbiór dok. mpol., II nr 493, III nr 694, 730, IV nr 694, V nr 1431, 1465, 1467, VII nr 1895, 1896, 1945, 1946, VIII nr 2503, VI nr 1855; – Arch. Państw. w Kr.: Castr. Crac., t. 2 s. 48, t. 3 s. 62, 74, 87, 258, 303, 311, 313, 319, 354, 418, t. 4 s. 57, 175, 888, t. 19 s. 653, Terr. Crac., t. 9 s. 230, 298, t. 10 s. 56, 81, 88–90, 372, 373, 376, t. 11 s. 181, 573–578, t. 12 s. 32, t. 16 s. 161, 180, 198, 220, 240, 260, 270, 317, 318, 507, t. 17 s. 10, 115, 285, 308, 358, 430, t. 146 s. 99, 553, t. 150 s. 33–34, t. 151 s. 181, t. 152 s. 122, 137, 180, 208, t. 312 s. 393; – Pracownia Słownika Hist.-Geogr. Polski Średniowiecznej IH PAN w Kr.: Materiały do t. 5 Kod. Mpol. i kartoteka tejże Pracowni.
Franciszek Sikora